Þorláksmessa, 23. desember, er einn af merkari dögum í íslenskum jólasiðum og jafnframt síðasti dagur aðventu. Dagurinn er kenndur við Þorlák helga Þórhallsson, Skálholtsbiskup á 12. öld, sem var tekinn í dýrlingatölu árið 1198 og er verndardýrlingur Íslands.
Í kaþólskum sið var Þorláksmessa upphaflega helgidagur þar sem minningu Þorláks helga var haldið á lofti, en með tímanum þróaðist dagurinn í þann sið sem flestir Íslendingar þekkja í dag – dag mikils undirbúnings fyrir jólin.
Á Þorláksmessu eru heimili víða á lokametrunum með jólaundirbúning. Þá er algengt að síðustu innkaup séu gerð, húsið þrifið og matur undirbúinn fyrir aðfangadag. Dagurinn hefur löngum verið talinn eins konar skil milli aðventu og jóla.
Einn þekktasti siður dagsins er að borða skötu. Hefðin á rætur að rekja til fyrri alda þegar ferskur fiskur var ekki aðgengilegur að vetri til og varð skatan, sem geymdist vel, algengur matur. Með tíð og tíma festist hún í sessi sem hefðbundinn Þorláksmessumatur, einkum á Vesturlandi og Norðurlandi.
Í kirkjulegu samhengi er Þorláksmessa enn haldin hátíðleg í mörgum kirkjum landsins með messuhaldi síðdegis eða um kvöldið. Þar er minnst Þorláks helga og hugleiðingum beint að kyrrð, umburðarlyndi og undirbúningi hjartans fyrir jólahátíðina.
Þrátt fyrir að samfélagið hafi breyst mikið í gegnum aldirnar hefur Þorláksmessa haldið sérstöðu sinni. Dagurinn stendur sem rólegur en merkingarþrunginn dagur þar sem þjóðin stillir saman strengi, lýkur undirbúningi og býr sig undir helgustu daga ársins.
Mynd: Kristín Magnea Sigurjónsdóttir
