Dauðinn er fjarri huga barnsins. Ég man að ég náði bara ekki utan um þá hugsun að eitthvað væri endanlegt; að fólk hyrfi bara og kæmi ekki aftur; væri bara ekki meir. Þó var dauðinn allt um kring í litla bænum okkar. Við drógum fram lífið á honum. Ég fann aldrei til djúprar sorgar við fráfall fólks. Þótti það jú leitt vegna þeirra, sem eftir lifðu, en aldrei syrgði ég djúpt eins og hinir fullorðnu. Leið ekki þessa angist og kvöl. Þó var ég frekar tilfinningaríkt barn að ég held.
Ég hafði heyrt að fólk færi á betri stað; að baslið og veikindin væru að baki og brosmildar sálir þeirra svifu eins og koddafiður um himingeiminn. Ég jafnvel öfundaðist smá yfir þessu flugi og því að geta verið svona laus undan helsi líkamans. Upplifði þetta stundum í draumum mínum. Ég þurfti aðeins að tylla niður tánum og þá losnuðu gúmmískórnir frá forugri götunni og ég flaug, hvert á land sem vildi með ljúfa golu í hárinu.
Dauðinn fyrir mér var meira eins og fangavörður, sem hélt okkur í ákveðinn refsitíma á jörðinni, en sleppti okkur síðan lausum að afplánun lokinni. Ég óttaðist hann ekki og tengdi hann aldrei við mig. Ég var eilífur.
Pabbi var sjómaður á litlum bát og fór út í allskonar veðrum. Ég fann þó aldrei fyrir kvíða og ótta um afdrif hans. Jafnvel þó ekki spyrðist til hans í vondum veðrum. Ég vonaði bara að hann yrði ekki blautur og kaldur og að hann hafi haft með sér nóg af brauði með osti og eplasneið, en hafði algert traust á því að hann kæmi heill heim. Annað komst einfaldlega ekki að í mínum úfna kolli.
Það voru þó drengir í götunni, sem misstu pabba sinn í hafið og það lagði undarlegan skugga yfir húsið þeirra um stund. Þeir urðu fjarlægir og gleðisnauðir en innan skamms þá rjátlaði það af. Það hefði pabbi þeirra líka viljað. Ekki vildi ég að fólk þjáðist vegna burtfarar minnar. Flestir geta líklega tekið undir það.
Það komu líka skelfilegar fréttir af breskum togurum, sem sagðir voru hafa farist með manni og mús og allt sem ég sá fyrir mér var lítil mús að reyna að synda í land í köldum sjónum.
Stundum kom varðskip eða aðrir bátar í höfn með aflanga kassa sveipaða fánanum. Menn voru niðurlútir og tíminn brá sér frá; allt var hégómi um stund og ekkert var meira viðeigandi en að segja alls ekki neitt. Það var heldur ekkert hægt að segja neitt andspænis þessu ógnarafli, sem dauðinn var. Tár léttu fólki þungann í höfði og brjósti, en breyttu annars engu. Í minningunni var oftast þoka eða rigning á þessum dögum. Svo varð allt hreint og nýtt. Fólk hugleiddi gang sinn og sá að flani sínu og flumbri í daglegu amstri. Það varð umburðarlyndara, hægara og betra í alla staði við hvort annað. Fegið því að hafa ekki glatað sínum. Haldist var í hendur og börnin fengu fleiri faðmlög en í meðalári. Látleysið einkenndi þessar stundir og auðmýktin var djúp fyrir hinu óumflýjanlega.
Einu sinni varð ég þó vitni að serimóníum, sem ég skildi ekki. Það kallaðist húskveðja. Athöfnin var haldin í húsi hins látna. Það var rifinn gluggi úr húsinu með póstum og öllu krami svo stórsá á. Kistunni var í lokin troðið þar út, þó svo að hún hafi verið sett inn um hurðina í upphafi. Hún var svört eins og á myndum, sem maður sá frá Svarta Dauða í skólabókunum. Ég skildi ekki að við gætum haft áhrif á handanvistina með slíku brölti, en ef fólki leið betur með þetta, þá var tilganginum sennilega náð.
Líkkistusmiðurinn hann Kristinn, bjó í húsinu við hliðina á mér. Hann var hæglátur maður, sem átti góða og hlýlega konu og strák, sem var aðeins yngri en ég. Þau áttu Trabant, sem vakti mann á hverjum morgni með miklum gauragangi, fretum og reykmekki svo miklum að það dró fyrir sólu um hríð. Maður var þakklátur snjóþungum vetrum, því þá fennti yfir þennan hrossabrest og við höfðum hann undir fótum okkar, þar sem við lékum okkur. Almættið sá fyrir sínum.
Það tók þó ekki betra við, því Mummi sonur þeirra fór að læra á Valdhorn og prumpaði daginn út og inn, svo undir tók í húsinu. Þetta voru skelfileg harmkvæli og við systkinin sátum eins og opinmynntar brúður á meðan þetta gekk yfir, því það var vart hægt að tala saman fyrir þessum ósköpum.
Þetta var samt gott og hrekklaust fólk, sem lifði hófsömu og tilbreytingarlitlu lífi, nema hvað eitt sinn þá skruppu þau hjónin suður og fengu sér nýjar “tönnur.” Þau voru skælbrosandi upp frá því og fengu varla mælt framar, með allt þetta postulín upp í sér. Þetta var eins og að sjá upp í bollaskáp með tólf manna mávastelli. Þau sögðu annars ekki margt yfirleitt, svo það breytti litlu. Þau lifðu af dauðanum og það þurfti ekki mikið að fjasa yfir því.
Ég man að ég reyndi að gera mér upp grát af skyldurækni þegar amma dó. Ég gat bara ekki grátið. Það var ekki af kaldlyndi heldur af ást til þessarar konu, sem var svo blíð við mig og góð. Hún kenndi mér faðirvorið; kallaði mig Jón minn Steinar, gaf mér kökubita og mjólk og ræddi heimspekileg málefni við spurulan pjakk. Hún var engill alla tíð fyrir mér. Ég vildi ekki einu sinni fara í jarðarförina hennar, því ég vildi hafa hana hjá mér eins og hún var. Ég held að börn skilji ekki jarðarfarir og allt það umstang og skikk, sem þeim fylgir. Hvað þá kistulagningar, sem mér finnst bölvaður ósiður að neyða börn í. Þau gera ekki mikinn greinarmun á jarðneskum og andlegum líkama. Amma er til dæmis hjá mér enn.
Einu skiptin, sem ég fann til sorgar, var þegar kisurnar mínar dóu. Kannski var það vegna þess að þær voru eins og börnin mín og ég bar einhverskonar ábyrgð á þeim. Þær elskuðu mann, kúrðu hjá manni og eltu mann jafnvel í skólann. Einu sinni var ég sendur heim með kisuna mína af því hún stökk mjálmandi upp á skólastofugluggann og truflaði tímann. Okkur tengdi einhver ósýnilegur strengur. Það var djúpur söknuður og sár sviði við bringubeinið, þegar þessi kærleiks strengur rofnaði.
Við jörðuðum kisurnar okkar í bakgarðinum. Settum þær í skókassa með einhverju mjúku innan í og sungum Jesúbróðirbesti. Svo var mokað yfir og settur lítill kross úr spýtnabraki við höfðagaflinn. Við signdum okkur, kross Gullfoss og svo ekki söguna meir.
Eitt sinn fór slík jarðarför algerlega úr böndunum. Eldri bróðir vinar míns, var dramatísk og væmin manneskja, sem lifði í einhverjum ótrúlega leikrænum heimi. Hann tók að sér að undirbúa jarðarförina, óumbeðinn. Hann stal forláta silkifóðruðum saumakassa frá móður sinni, skipulagði söngdagskrá og pósessíu umhverfis hverfið með sálmasöng og krossburði. Sjálfur var hann í skikkju í fararbroddi, en ég og vinur minn bárum kistuna á öxlunum. Þetta dró að mikinn krakkaskara og man ég ekki eftir annarri eins líkfylgd þarna í bænum. Þetta var allt hið hégómlegasta og serimóníurnar settu að manni aulahroll, þótt maður gengist undir þetta af ótta við pyntingar prelátans, sem var gjarn á að snúa upp á útstæð eyrun á okkur.
Þessi drengur er mesta ljúfmenni í dag. Kom að vísu út úr skápnum seinna á lífsleiðinni, en ekki skal ég segja hvort þessi skrautsýning var fyrirboði um það. Það varð allt vitlaust út af saumakassanum og við fengum ákúrur fyrir hræsnina, en svo gleymdist þetta.
Mummi sonur líkkistusmiðsins tók þetta ritúal hins vegar á iðnaðarstigið. Hann hóf að vera hjá föður sínum í vinnunni og fjöldaframleiddi litlar líkkistur, sem hann notaði til að jarða allt sem andanum hafði glatað. Undrandi fiskar úr fjörunni, skógarþresti, mýs og hvað eina, sem varð á vegi hans. Á stuttum tíma breyttist bakgarðurinn í einskonar fjöldagrafreit, sem átti sér varla hliðstæðu nema við orrustuvelli Somme. Hundruð krossa þöktu margra fermetra svæði og óþefurinn af rotnandi líkamsleifum lá inn um allar gáttir á húsinu okkar. Flugnaplága herjaði á hverfið og ófremdarástand myndaðist. Þá risu loks hinir fullorðnu upp og sögðu stopp nú stýrimann! Hingað og ekki lengra! Garðurinn var grafinn upp og plágunni eytt áður en hún eyddi okkur. Mummi var tuktaður til fyrir þennan einlæga og fordómalausa kærleiksvott, sem hann sýndi samsálum sínum á jörðu og upp frá þessu lögðust jarðarfarirnar af.
Í dag græt ég hins vegar í jarðarförum, svo hor og tár flæða. Veit ekki hvenær það breyttist. Finn til þessarar sömu saknaðarkenndar og sviða, sem ég fann til kisanna minna forðum; kærleika og þakklætis fyrir samfylgd góðra manneskja og kannski líka til eilítils kvíða fyrir því að brátt komi að mér. Innst inni er ég þó alveg rólegur fyrir þeirri staðreynd og þykist vita að utan múra lífsins muni kærleikssólin blinda mig um stund og frelsið faðma mig, þegar fangavörðurinn opnar fyrir mér og hleypir mér út.
