Stafrænt ofbeldi á samfélagsmiðlum – hvar liggja mörkin?
Samfélagsmiðlar hafa gjörbreytt því hvernig við ræðum samfélagsmál. Hver sem er getur nú tjáð sig opinberlega, gagnrýnt aðra og haft áhrif – án þess að þurfa vettvang hefðbundinna fjölmiðla. Þetta hefur aukið lýðræði. En það hefur líka opnað fyrir annað: niðrandi ummæli, persónulegar árásir og rangfærslur sem fara hratt í dreifingu og hafa alvarlegar afleiðingar.
Þegar umræðan hverfur frá málefnunum og beinist þess í stað að persónum – oft með hæðni, háðsyrðum og tilefnislausum dylgjum – þá erum við ekki lengur að ræða samfélagsmál. Þá erum við að beita ofbeldi. Stafrænu, en engu að síður raunverulegu.
Þeir sem hafa áhrif bera ábyrgð
Þegar fólk sem áður gegndi embætti, naut trausts almennings og hafði aðgang að völdum og upplýsingum, ákveður að nýta samfélagsmiðla til að ráðast að nafngreindum einstaklingum eða fjölmiðlum, þá skiptir hvert orð máli. Það sem kann að virðast létt spaug eða persónuleg skoðun getur í raun verið árás með óvæginni orðræðu og brotakenndum staðreyndum.
Slíkar færslur dreifast hratt og oft án þess að fólk hafi nokkra burði til að skýra sína hlið eða leiðrétta misskilning. Þeir sem eru teknir fyrir – í það minnsta í orðum – eiga fá úrræði önnur en að þegja, bregðast við eða treysta því að almenningur sjái í gegnum yfirlýsingarnar.
Þetta er ekki tjáningarfrelsi í sinni göfugustu mynd – þetta er misnotkun á áhrifum. Og þegar slík orð beinast að blaðamönnum eða óháðum miðlum sem sinna samfélagslega mikilvægu hlutverki, þá er farið að vega að sjálfu tjáningarfrelsinu sem haldið er á lofti.
Rangfærslur, hæðni og persónuníð eru ekki gagnrýni
Það er ekki vandamál að fólk sé ósammála. Gagnrýni á fjölmiðla er bæði eðlileg og nauðsynleg. En þegar gagnrýni er sett fram í formi skítkasts, með niðrandi líkingum og háðslegu orðalagi sem snýr umræðunni frá málinu sjálfu yfir í árásir á persónur, þá höfum við farið yfir línuna.
Það eru engin rök í hæðni. Enginn málefnaleiki í kaldhæðni. Og enginn styrkur í því að hæðast að öðrum.
Við getum gert betur – og eigum að gera betur
Þegar þeir sem hafa haft áhrif í stjórnmálum og opinberri umræðu nýta samfélagsmiðla til að draga blaðamenn og óháða miðla niður með persónulegum árásum, þá veikir það umræðuna alla – og þar með samfélagið sem við deilum.
Við höfum öll rétt til að tjá okkur. En rétturinn til tjáningar tekur enda þar sem hann fer að skaða aðra. Sérstaklega þegar það er gert í krafti valds, fylgjendahóps eða fyrri stöðu.
Orð eru ekki saklaus. Þau móta umræðuna. Og umræðan mótar samfélagið.
Mynd: Andriy Popov/Alamy
