Síldveiði sjómenn – gamlar skútur o.fl.100 myndir ⚓️

Það er fátt sem gleður öldruð sjómannaaugu meira, á sjálfum hátíðisdegi Íslenskra sjómanna, en að fá að skoða gamlar fallegar ljósmyndir af gömlum bátum, lífinu og vinnunni um borð og ekki síst rifja upp minningar úr brælu landlegu á síldarárunum á t.d. Siglufirði.
Aldrei varð ég sjálfur alvöru sjómaður, en það vita það allir sem hafa alist upp í sjávarþorpum, að hafið bæði gefur og tekur. Á sjómannadaginn minnumst við ekki bara látinna sjómanna, heldur beinum við einnig þakklætisorðum til allra núlifandi sjómanna Íslands, sem hafa fórnað svo miklu og það gera þeir enn í dag, í sínu starfi við að efla hag okkar og lífsgæði.

Hér birtast ykkur 100 svarthvítar gervigreindar endurunnar ljósmyndir, sem pistlahöfundur hefur valið úr miklu magni af myndum og skjölum, (yfir 500) sem undirritaður hefur safnað að sér á ferðalögum um vesturströnd Svíþjóðar í fyrra vetur og nú á vormánuðum þessa árs.

Það er sama í hvaða sjávarþorpa holu sem maður kemur í, alltaf hittir maður fólk sem á sér nátengdar minningar um reknetaveiðar Svía við Íslandsstrendur á síðustu öld. Í áratugi var Siglufjörður þeirra sumar heimahöfn og í lok síldarárana einnig Seyðisfjörður.

Eldri sjómönnum, sem fóru sjálfir í svona þriggja mánaða ævintýra túra, fer ört fækkandi, en ættingjar halda fast í minninguna í máli og myndum. Vilja svo gjarna sýna manni gömul myndaalbúm og blaðaúrklippur í möppum, sem eru oft við það að detta sundur, vegna aldurs og mikillar notkunar en öllum er annt um að deila þessum minningum með öðrum.

Þar af, er það alltaf auðsótt mál, að fá að skanna af þessi skjöl og síðan fær fólk þakklæti frá minni vinnu, gegnum netið eða á usb minni. Minningar um “Islandsfisket” hans langafa/afa eða pabba komnar í stafrænt form og þá er auðveldara að deila minningunum með ættingjum og vinum.

ATH. myndirnar eru í misjöfnum gæðum, þær eru flestar frá tímabilinu 1930 – 1960, sumar eru heima framkallaðar, aðrar koma úr blaðagreinum o.fl. en það mikilvæga er að þær segja hver og ein mikla sögu. Smelltu á hvaða mynd sem er og hún mun þá birtast þér stærri og þá er einnig auðvelt að fletta fram og til baka í myndunum.

Hér neðar birtast ykkur eftirfarandi myndaalbúm:

Myndaalbúm 1: Sænskar síldveiði skútur.
Myndaalbúm 2: Áhafnir og vinna um borð.
Myndaalbúm 3: Landlega.

Myndaalbúm 1:
Sænskar síldveiði skútur af ýmsum stærðum og gerðum…

Stuttar staðreyndir um þessar sænsku skútur.

Svíar voru rétt eins og Norðmenn snemma á ferðinni varðandi síldveiðar við Ísland. Til eru heimildir sem segja frá tilraunaveiðum í lok 19 og í byrjun 20 aldarinnar. Sjá t.d. meira hér í þriggja hluta greinaflokk um síldarkónginn Jacobsen:

Síldarkóngurinn Jacobsen! I hluti

Óhætt er að segja að reglulegar rekneta sumar síldveiðar Svía hefjist 1925 og er það skútan Rudolf frá Edshultshall sem á heiðurinn af því.
Að undanskildum stríðsárunum, var það hefð hjá mörgum frakt skútu eigendum við vesturströnd Svíþjóðar, að drýgja tekjurnar og breyta skútunum sínum í síldveiðiskip, rétt fyrir Jónsmessu, sigla til Íslands og salta um borð feita og góða “Islandssill” og koma síðan heim með 700 – 1200 tunnur í lok september.

Hlutur Svía í gegnum eigin rekneta veiði (frá 1925 – um og yfir 1960) á síldar ævintýraárum síðustu aldar, nær þó rétt tæpu 1 % af heildaraflanum við Íslands strendur á þessum áratugum. Svíar voru þó lengst af heimsins stærstu síldar inn kaupendur af Íslenskri síld og mörg ár keyptu þeir um 50 % af þeim tunnum sem saltaðar voru á t.d.Siglufirði.

Þessar tveggja og þriggja mastra tré og stál skútur eru oft frekar gamlar og sigla oft á lang siglingum að mestu leyti fyrir seglum, en hafa þó allar litlar dísilvélar líka. Þær voru lengi vel vöruflutningabílar hafsins, allt þar til að vega og járnbrautakerfið náði fullum þroska.

Við skulum hafa í huga að Svíþjóð er það land í heiminum, sem á sér flestar eyjur og hólma, samtal 267.570 stykki.

Bátseigendur og síldarverksmiðjur á vesturströndinni vinna saman, gegnum sérstök samvinnufélög og þeir aðstoða hvern annan í þessu langa ferðalagi. Einnig var það algengt að stærri birgðaskip kæmu með nýjar birgðir, tómar tunnur, salt, mat og olíu ofl. og tóku síðan með sér slatta af full söltuðum tunnum, strax eftir mánaðamótin júlí/ágúst. Þetta var allt saman gert úti á ballarhafi og þar af hefur eigin síldveiði Svíana, verið flestum frekar ósýnilegur í Íslenska síldarævintýrinu á síðustu öld.

Sjá meira hér af greinargóðum lýsingum af rekneta veiðum Svía við Íslands stendur:

Síldarsaga: Umskipunartúr við Ísland 1946

Í lokin á þessum fyrsta myndasyrpu kafla, koma einnig nokkrar myndir, sem sýna okkur Sænskt lítið herskip, sem oft fylgdi með reknetabáta flotanum á Íslandsmið. Þar um borð var t.d. læknir, kafarar og allskyns útbúnaður til viðgerða úti á hafi.

ATH! Smelltu á mynd og hún birtist þér stærri.

Þrátt fyrir að flestar af þessum skútum væru gamlar, var þeim oftast vel viðhaldið og lítið um að menn létust í þessum löngu túrum, en hér er stutt óvenjuleg frétt frá 1934, sem bendir á að heimferðin langa á drekkhlöðnum lúnum bát, getur verið mjög svo áhættusöm.

Fyrirsögnin er:
“400 tunnur af síld hurfu í hafið.
Árið 1934, var Virgo yfirgefinn og sökk síðan!“

Í greininni segir í stuttu máli: “
“Sumarið 1934 var stormasamt og þar af frekar léleg síldveiði. 13 skútur frá Edshultshall fóru á Íslandsmið og var Virgo ein af þeim… skútan byrjaði að leka mikið og fór í bráðabirgða viðgerð í slippnum inn á Akureyri, rétt fyrir heimför…
… Þar á eftir var ákveðið að skútan Morwenol, fylgdi Virgo heim til Svíþjóðar. Eftir nokkra daga siglingu byrjar mikil leki og neyðist þá 8 manna áhöfnin til að yfirgefa skipið. Þessar tvær skútur voru jafnaldra, báðar byggðar 1884, en hin hálfrar alda gamla Virgo, var meira og minna algjörlega óbreytt og hafði t.d. enn stýrisútbúnað sem byggði á köðlum og talíum. Virgo hafði þó fengið í sig, litla 35 hesta Skandia glóðarhausa díselvél.…
…Morwenol var hins vegar í góðu standi, nýlega öll tekin í gegn í slippstöðinni í Hällevikstrand…
Aðfaranótt 17 september 1934, kl. 3 um nótt, hvarf Virgo niður í djúpið og tók hann þá með sér 400 síldartunnur.“

Myndaalbúm 2:
Áhafnir og vinna um borð

Reknetin eru lögð út að kvöldi til og síðan er netið látið reka með bátum yfir nóttina. Snemma morguns er síðan byrjað að draga inn netið, sem gat verið um og yfir 1 km á lengd. Netið er dregið yfir miðja skútuna og síðan er hrist úr reknetunum í grunnar lestir á dekkinu.

Það er hættuleg þrælavinna að salta síld á dekkinu á veltandi skútu. Það er minnst sagt þröngt og menn eru sitjandi í sjálfum síldarbingnum og kverka síld og allir 8 – 10 áhafnarmeðlimir taka þátt í öllum störfum. Algengt var að menn klemmdu sig illa, þegar fullar tunnur runnu til og frá á dekkinu, sumir brutu bæði handleggi og fætur.

Í lok túrsins var kosturinn oft einhæfur og margir voru illa haldnir af saltsárum, því það þurfti að fara sparlega með ferska vatnið. Flestir klippa sig ekki og láta hár og skegg vaxa í nær þrjá mánuði. Það þótti sjóaralegt og flott að koma heim til Sverige, loðinn um lófa og haus.

A: Vinna, veiðar og söltun um borð!

ATH! Smelltu á mynd og hún birtist þér stærri.

B: Ýmsar áhafnir og lífið um borð á fljótandi síldarsöltunar plani

Eins og sjá má á þessum skemmtilegu myndum er góð stemming um borð og menn gefa sér tíma og stilla sér upp í myndatökur annars lagið.

ATH! Smelltu á mynd og hún birtist þér stærri.

ATH. Takið eftir klæðaburðinum, olíuborinn stakkur og buxur, maðurinn er ekki að taka mynd, hann er að taka út sólarhæðina, til að átta sig betur á því hvar skútan er stödd. Myndin er tekin kringum 1930.

Myndaalbúm 3: Landlega

Það myndaðist fljótlega ákveðin landlegu hefð, meðal áhafnanna á Sænsku rekneta skútunum, en það var að leggja til við og safnast saman við hina svokölluðu “Sænsku staurana” í sunnanverðri höfninni á Siglufirði. Fyrir utan óskipulagða brælu landlegu, var oftast siglt í land seinnipart laugardags og sunnudagurinn tekin sem hvíldardagur og síðan siglt aftur á miðinn á Grímseyjarsundi á sunnudagskvöld eða aðfaranótt mánudags.

Það er með eindæmum skemmtilegt að lesa, heyra sögur og skoða myndir um upplifun Svíanna í landlegum heima á Sigló. Allir með tölu, nefna það fyrst hvað þeim fannst vera mikill stórborgarbragur á mannlífinu á Siglufirði. Margir keyptu sér allskyns minjagripi á Aðalgötunni, skruppu í bíó, skrifuðu bréf og póstkort á Sjómannaheimilinu og glöddust mikið við að fá möguleika til að þvo sér almennilega. Eins og sjá má á myndunum hér neðar, skruppu margir í smá fjallgöngur, til að losna við sjóriðuna og skoða snjóskafla um mitt sumar. Stundum var farið í var, inni í eyðifjöðum og þá var oft róðið í land og vatn sótti í tunnur úr lækjum í fjöruborðinu.

En hér er ein óvenjuleg ljósmynd, því það var ekki algengt að konur færu sem áhafnarmeðlimir í þessa þriggja mánaða löngu “Islandsfiske” túra.

Mér er það minnisstætt að nýlega látinn Sænskur sjóara vinur minn, sagði mér ýmsar svæsnar sögur frá landlegum á Sigló, sem ekki eru prenthæfar. Hann fór 15 sinnum í reknetaveiði túra við Ísland.

Ein þeirra er ansi skondin, en hún gerist út í Grímsey í sambandi við bilun um borð. Hann fer með kokkinum í land og ætlun þeirra er að sjá hvort ekki væri hægt að fylla smá á matarbirgðir skútunnar. Þeir fara inn í litla krambúð og þar situr eldri kona og prjónar ullarsokka, innan um allskyns “skrimsel skrams” varning og grjóthart brauð.

Í hillu á bak við búðarborðið var stór hringlóttur danskur ostur og búið var að skera úr honum dágóð stykki og ofan á honum lá sofandi stór bröndóttur köttur. þeim félögunum leyst ekkert á gæðin á vöruúrvalinu og flýttu sér um borð aftur og neyddust til að halda áfram að bleyta sínar hörðu skipa kökur í kaffi.

ATH! Smelltu á mynd og hún birtist þér stærri.