Fjármála- og efnahagsráðherra, innviðaráðherra og félags- og vinnumarkaðsráðherra hafa undirritað ásamt formanni og framkvæmdastjóra Sambands íslenskra sveitarfélaga þriðja samkomulag ríkis og sveitarfélaga um breytingu á fjármögnun lögbundinnar þjónustu sveitarfélaga við fatlað fólk. Í samkomulaginu felst varanleg tilfærsla fjármuna sem nema 5 ma.kr. árlega frá ríki til sveitarfélaga í því skyni að gera þeim kleift að ná settum afkomu- og skuldamarkmiðum þeirra í gildandi fjármálaáætlun fyrir árin 2023-2027.
Þann 23. nóvember 2010 gengu ríki og sveitarfélög frá samkomulagi um yfirfærslu á þjónustu við fatlað fólk. Samkomulagið og fjárhagslegar forsendur þess byggðust á víðtækri undirbúningsvinnu verkefnisstjórnar sem skipuð var fulltrúum ríkis og sveitarfélaga þar sem unnið var ítarlegt kostnaðarmat á heildarumsvifum málaflokksins. Heildarsamkomulagið, og lagabreytingar sem því fylgdu, fólu sveitarfélögunum að fara eftirleiðis með ábyrgð á málaflokknum, bæði sem þjónustuveitendur og stjórnvöld. Tilfærsla þjónustunnar átti sér stað þann 1. janúar 2011 og með þjónustunni fylgdu bæði fjármögnun með varanlegri hækkun á útsvarstekjum og tímabundin bein framlög úr ríkissjóði sem standa áttu undir kostnaði sveitarfélaganna af yfirfærslunni. Tekjur sveitarfélaganna sem standa áttu undir þjónustunni voru áætlaðar 10,7 ma.kr. og voru tryggðar með hækkun á útsvarshlutfalli sveitarfélaga um 1,20% gegn samsvarandi lækkun á tekjuskattshlutfalli ríkisins. Þar af fóru 0,25% af útsvarshlutfallinu beint til sveitarfélaga en 0,95% fór í gegnum úthlutunarkerfi Jöfnunarsjóðs sveitarfélaga. Þessu til viðbótar afhenti ríkið sveitarfélögunum endurgjaldslaust allt húsnæðið þar sem starfsemin fór fram en áætlað er að virði þess nemi liðlega 6 ma.kr. á núverandi verðlagi.
Á árunum 2014-2015 var framkvæmt endurmat af hálfu verkefnisstjórnar sem skipuð var fulltrúum ríkis og sveitarfélaga á yfirfærslu málaflokksins til samræmis við ákvæði samkomulagsins. Niðurstaða umfangsmikillar nefndarvinnu og samningaviðræðna milli ríkis og sveitarfélaga var að gengið var frá nýju samkomulagi um endanlegan fjárhagsramma um fjármögnun lögbundinnar þjónustu sveitarfélaga við fatlað fólk í árslok 2015. Í því fólst í fyrsta lagi að fyrri hækkun útsvars til sveitarfélaga vegna reksturs málaflokksins sem rennur í Jöfnunarsjóðinn var aukin um 0,04% eða úr 0,95% í 0,99%. Í öðru lagi að viðmið um árlegt framlag ríkissjóðs til Jöfnunarsjóðs sveitarfélaga vegna málaflokksins var hækkað um 0,235% af innheimtum skatttekjum ríkisins.
Að viðbættum öðrum sértekjum sem námu um 1,8 ma.kr. árið 2020 þá námu þessar tekjur málaflokksins um 25 ma.kr. árið 2020. Það er meira en tvöföldun á tekjunum samanborið við það sem gert var ráð fyrir við flutninginn árið 2011. Á hinn bóginn þá námu útgjöld til málaflokksins um 34 ma.kr. árið 2020. Það er meira en þreföldun á útgjöldum frá upphafi yfirfærslunnar.
Í mörgum sveitarfélögum er rekstrarafkoma í ágætu jafnvægi eða nærri því þótt halli teljist vera á þessum málaflokki þegar miðað er einvörðungu við þær tekjur sem honum voru eyrnamerktar upphaflega og litið er fram hjá aukningu annarra tekna. Engu að síður er útgjaldavöxtur málaflokksins fyrir sveitarstjórnarstigið í heild orðinn það umfangsmikill að það kynni að raska þeim megin markmiðum um þróun afkomu og skulda sem gert var samkomulag um í aðdraganda gildandi fjármálaáætlunar fyrir árin 2023-2027. Í því ljósi hafa stjórnvöld fallist á það með sveitarfélögum að gera breytingu á endanlega samkomulaginu frá árinu 2015 og flytja 5 ma.kr. frá ríki til sveitarfélaga á árinu 2023 í því skyni að bæta rekstrarafkomu sveitarfélaga og gera þeim betur kleift að standa við afkomu- og skuldamarkmið sín. Þessi tilfærsla fjármuna er framkvæmd með því móti að útsvarsprósenta sveitarfélaga og hlutdeild Jöfnunarsjóðs í útsvarinu hækkar um 0,22% en tekjuskattsprósentur ríkisins lækka í sama mæli.
Ekki liggur fyrir fullnægjandi greining á orsökum þeirrar útgjaldaþróunar sem átt hefur sér stað í rekstri þjónustu við fatlað fólk á undanförnum árum. Aðilar samkomulagsins eru sammála um að ljúka slíkri greiningarvinnu í starfshópi ríkis og sveitarfélaga sem skipaður var sl. sumar í þeim tilgangi og er enn að störfum.
Mynd/Golli
