Nýyrði er nýtt orð yfir hugtak eða hlut. Nýyrðasmiðir nefnast þeir sem annaðhvort starfa í nýyrðanefndum eða koma nýyrðum á framfæri í skrifum sínum.
Hægt er að koma að nýyrðum á Nýyrðavef Stofnunnar Árna Magnússonar í íslenskum fræðum og er fróðlegt að skoða hvaða nýjum orðum landsmenn eru að stinga uppá.
Íslenskan hefur verið sögð henta mjög til nýyrðasmíða. Konráð Gíslason skrifaði grein í Fjölni árið 1838 sem nefndist: Ágrip af ræðu áhrærandi íslenskuna. Þar kom hann inn á það hvað Íslendingar (í þessu tilfelli heimspekingar) eiga auðvelt með að finna nýyrði í íslensku fyrir nýjar hugmyndir, en hann segir orðrétt:
Það er alkunnugt, hvað hægt er að búa til ný orð á íslensku, bæði samfellinga og allskonar nýgjörvinga. Og hvað er það sem heimspekingarnir þurfa mest á að halda, til að geta komið orðum að því sem þeir hugsa – er það ekki ný orð handa nýjum hugmyndum? Hvað er það annað, en þessi frjósemi málsins, sem íslenskan hefir til að bera meir en flest önnur mál?
Nýyrði skiptast í tvo flokka ný orð (þ.e.a.s. nýyrði) og svo nýmerkingar. Nýmerking kallast það þegar gamalt orð fær nýja merkingu (sbr. sími). Stundum eiga nýmerkingar sér erlendar rætur og eru þá nefndar tökumerkingar (sbr. berklar).
Ný orð eru ýmist tökuorð eða nýyrði mynduð úr íslenskum orðstofnum. Á meðal nýyrðanna eru þó firn af samsettum orðum sem kallast tökuþýðingar en tökuþýðing er það þegar erlent orð eða orðasamband er þýtt lið fyrir lið, sbr. t.d. „kjarnorka“ (enska: nuclear energy), „samviska“ (latína: conscientia), „meðvitund“ (enska: consciousness úr lat. conscientia).
Heimild/wikipedia
Mynd/pixabay
