ERT ÞÚ ÁTTAVILLTUR SIGLFIRÐINGUR?

… Eins og ég?

Að upplifa það að tapa áttum og vita ekki hvar ég er… er mér og líklega mörgum öðrum ótrúlega erfið og óþægileg tilfinning og mér líður oft illa ef ég sé ekki fjöll eða haf.

Fjöll sem ég þekki og get tekið mið af og áttað mig á hvar ég er staddur. Því ef maður veit ekki hvar maður er, þá veit maður ekki heldur hvert maður á að fara.

BARA EIN ÁTT

Að vera fæddur í þröngum einangruðum firði sem í rauninni hefur bara eina átt…

… HÁ NORÐUR..
… og að vera uppalinn með að vera alltaf umkringdur háum fjöllum, er eitthvað sem situr í mér enn í dag.

Oft þegar ég verð áttavilltu á ferðalögum, þá verð ég alltaf að spyrja:

Hvar er NORÐUR?

Þegar ég veit það, þá líður mér strax betur, því þá næ ég aftur áttum og í huga mér vaknar innbyggður og meðfæddur Siglfirskur áttaviti sem hjálpar mér að vita hvað er upp og niður, út og suður í heiminum.

Þarna heima á milli Siglófjallanna fögru líður mér vel og mér finnst eins og að þessi fjöll faðmi mig.
Ég er í tryggum faðmi móður náttúru sem ég þekki frá blautu barnsbeini.

Öðrum sem koma til Siglufjarðar líður eins og að þessi fjöll séu við það að detta ofan á þá og vilja helst forða sér sem fyrst frá ímynduðum ósýnilegum háska sem liggur í loftinu alla daga.

ÁTTARHAGARORÐ!

Á Siglufirði eru líka til mörg sérstök orð um áttir og staðsetningu. Eins og t.d:

Skreppa yfrum fjörð…
Fyrir handan fjörð…
Suðrá firði…eða frameftir og jafnvel framá fjörð segja sumir.
Uppá Brekku…
Niðrá Eyri…
Útí Bakka…
Útá Nes…
Út í Ólafsfjörð…
Inní Hólsdal…
Uppí Skarð…
Uppá Hofsós..
Inná Ketilás…
Og svo
Úteftir…
Inneftir...
Uppeftir…
Niðreftir…
og ýmis önnur Á og Í staðsetningar orð í viðbót.

Beint áfram og þú ferð **“fram á / suðrá**” fjörð og ef þú beygir til hægri þá endar þú **“uppá”** Brekku… Ljósmyndari: Kristín Sigurjónsdóttir.

Það getur vel verið að þetta með að vera oft áttavilltur sé ættgengt, eða svo er þetta einkennilegt meðfætt “sér-Siglfirskt” fyrirbæri, því amma Nunna (Unnur Möller) sagði t.d. alltaf…
“Ég þarf að skeppa NORÐUR á Akureyri… ” Hún sagði aldrei INNÁ Akureyri.
Þó svo að hún vissi mikið vel að hún bjó í firði norðan við Akureyri en mér skilst reyndar að margir innfæddir eldri Siglfirðingar segi þetta enn í dag.

Að sjá ekki fjöll eða HAF

Þetta með að sjá fjöll og haf er mér mikilvægt og mér var sagt í barnæsku að mávar geti ekki flogið, ef þeir sjá ekki sjó og þegar ég var 12 ára gamall á skakinu á litlu Freyju SI 33 trillunni hans afa Péturs Bald, þá kippti ég einu sinni um borð tveimur stykkjum og henti þeim ofan í opna lestina á trillunni. Mikið rétt, þeir gátu ekki flogið, urðu bara sjóveikir og ældu hver yfir annan með tilheyrandi lýsislykt og afi skipaði mér að hjálpa þessum illalyktandi bjargar- og fluglausu útældu fuglum aftur út í víddir hafs og himins.

**Ófleygur** **stálmávur**. Endurvinnslulistaverk í Hunnebostrand. Ljósmyndari: Jón Ólafur Björgvinsson.

Eina siglingahjálpartækið sem var til um borð í Freyjunni var áttaviti og afi var einstaklega duglegur við að kenna mér að taka mið af fjöllum og öðru og fræða mig um nöfnin á því sem við sáum í landi og oftast fylgdi með saga um hina og þessa staði. Þegar það kom þoka og við misstum landsýn, þá sigldi hann bara heim á klukkunni og kompásnum og við fengu alltaf aftur landsýn á réttum stað, heima við þröngan Siglufjarðarkjaftinn.

HRÍSEY

Mínar fyrstu minningar af þessari óþægilegu „ég er áttavilltur“ tilfinningu koma úr heimsókn út í Hrísey þegar ég var 7-8 ára. Ferðalagið var fallegt, en því fylgdi hræðileg sjóveiki í langri bátsferð með Drang.
Flóabáturinn Drangur fór með mig frá Sigló og út í Grímsey og gott ef ekki þar á eftir til Ólafsfjarðar, Dalvíkur og síðan loksins til Hríseyjar.

**Flóabáturinn Drangur við bryggju í Grímsey**? … eða líklega er þetta á Áskógströnd. Ljósmyndari óþekktur.

Það sem ég man úr þessari vikulöngu dvöl á þessari fallegu eyju var að mér fannst að sjálft Hríseyjarþorpið væri á vitlausum stað á eyjunni og þetta með að sjá ekki til norðurs var alveg ótrúlega óþægileg tilfinning.
Að öðru leyti fannst mér ég næstum vera heima á Sigló hjá ömmu Nunnu, því við gistum heima hjá tvíburasystur ömmu, henni Alvildu Friðrikku Maríu Möller og þær voru svo líkar og svo var ég sjálfur svo líkur Almari yngsta syni hennar sem var bara tveimur árum eldri en ég.

**Alvilda Friðrikka María Möller** (Alla) tvíburasystir ömmu Nunnu situr með bolta í höndunum fyrir miðri mynd. **Ungar KS handboltastelpur.** Lengt til vinstri í efstu röð: Sigríður Jóhanna Andrésdóttir, Anna Blöndal og ? Í miðröð eru: Kristín Sigríður Færseth, Anna Lára Hertevig og Guðný Þorsteindóttir.Þjálfarinn heitir Björgvin Bjarnason. Ljósmyndari óþekktur.

Eftir nokkra yndislega daga til viðbóta inní Eyjafirði hjá barnabörnum afa Péturs á Dalvík kom ég loksins aftur heim á Sigló með sama bát og í þetta skiptið var bara komið við á Ólafsfirði, Guði sé lof… minnir mig.

**Drangur að koma heim á Sigló** með skipverja á Haförninn, ásamt fleiri farþegum. Ljósmyndari: Steingrímur Kristinsson.

Mér fannst ég nú vera orðin veraldarvanur maður og vissi fyrst núna að það voru víst til fjórar áttir í heiminum.

GRINDAVÍK

Aðrir staðir í barnæsku þar sem ég hef fundið fyrir ákafri áttavilluvanlíðan koma úr minningarmyndum frá t.d. heimsóknum til Söllu frænku í Grindavík. Þarna er allt galopið og bara eitt sjáanlegt alvöru fjall. Þorbjörninn er svo sem flott gamalt eldfjall en hann einn og sér veitir ekkert skjól fyrir verðri og vindi sem kemur úr öllum áttum og gott ef það rignir ekki neðanfrá þarna líka.

Það er aldrei logn þarna heldur og ég leyfi mér að efast um að orðið LOGN sé til í sunnlensku tungumáli.

**Við Siglufjarðarfjalla systkinin og pabbi** ásamt Sigga eiginmanni Söllu frænku og Villa elsta syni hennar uppi við toppinn á Þorbirninum við Grindavík. Ljósmyndari: Salbjörg Jónsdóttir.

Hmm…
Allur þessi Reykjanesskagi er galopið vindrassgat og ég skil ekki af hverju fólk vill búa þarna… (já ég veit, þetta er Landsbyggðafordóma grín) …en ég skildi eftir þessa Grindavíkur heimsókn af hverju maður talar um að það sé:

„FISKUR UNDIR STEINI“ (1) í Grindavík.

Já einmitt!
Ef fiskarnir væru ekki undir steinum myndi allt og ekkert…
… og líklega hugsanir þínar líka, hreinlega fjúka út á ballarhaf.

**Þungur stálfiskur sem fýkur ekki svo létt**. Endurvinnslulistaverk í Hunnebostrand. Ljósmyndari: Jón Ólafur Björgvinsson.

Salla frænka og fjölskylda komu oft í heimsókn til okkar í fjallafjörðinn fagra og eitt sumarið hafði hún með sér sléttlendisvinkonu frá Grindavík, en þau urðu síðan að drífa sig strax úr bænum, því vinkonunni leið svo illa og henni fannst hún vera svo innilokuð og leið eins og að fjöllin vildu ráðast á sig eða vera hreinlega alveg við það detta yfir hana.

Mér sjálfum er títt hugsað til elsku Söllu frænku og fjölskyldu þessa dagana sem þurfa að lifa með alla þessa jarðskjálfta og hræðslu við yfirvofandi eldgos.

**Ekki villtur** **í skjólgóðum “skógræktar skógi” nálægt Grindavík**. Frá vinstri, Villi frændi í fanginu á Sigga pabba sínum, Salla frænka og Dóra Sallý systir og ég. Ljósmyndari: Björgvins S Jónsson.

AÐ HEFNA SÍN Á FJÖLLUNUM!

En svo er líka hægt að snúna þessari fjallaárásar tilfinningu við, eins og unga aðkomulistafólkið sem tók þá í Reitaverkefninu í Alþýðuhúsinu gerðu sumarið 2015.

“… SVO GERÐU ÞAU LÍKA TÖLVULEIK UM HEFND SIGLUFJARÐAR Á FJÖLLUNUM SEM SENDA SNJÓFLÓÐ Á BÆINN….”

**Í tölvuleiknum “Hefnd Siglufjarðar**” er bærinn fyrst hvílandi í fallegum faðmi fjalla, en þegar ýtt er á takkann HEFND, þá rúllar allur bærinn upp í fjall sem hefnd fyrir öll snjóflóðin sem þaðan koma. Ljósmyndari: Jón Ólafur Björgvinsson.

AKRANES

Áttarvilluveikin mín var aðeins skárri í heimsóknum hjá Brynju frænku á Akranesi, þar eru fleiri sjáanleg fjöll en þau eru í óþægilegri fjarlægð frá manni. Akrafjallið er reyndar nokkuð fallegt fjall, en sama þar aftur, það veitir ekkert skjól eða þessa „fjöllin faðma og vernda mig Siglufjarðartilfinningu.“

INN Í LANDI OG LANGT FRÁ SJÓ

Sautján vetra gamall fór ég í fyrsta skiptið á ævinni í langtíma utanfjarðar skólaheimavist á Laugarvatn og ég get vart í orðum lýst hvað mér leið illa þarna inn í miðju landi þar sem ekki sást til sjávar.

Ég varð eins og mávarnir í lestinni í trillunni hjá afa.

Vængbrotinn sjávarsjónarlaus maður og alveg ferlega áttavilltur.

Hér var allt galopið í allar áttir og mér leið hreinlega illa, lengi vel… fannst ég vera eitthvað svo fjallamunaðarlaus, einn og yfirgefinn og agalega langt í burtu frá mömmu minni. En það var gaman þarna og ég kynntist mörgum öðrum dreifbýlisbörnum sem söguð mér sögur úr sínum fjörðum, víkum og eyjum.

Ég tók fyrst eftir því þarna upp á Laugarvatni, af öllum stöðum. Hvað t.d. Dalvíkinga bekkjarfélagar mínir tala hrikalega fallega og harða norðlensku.

Mummi herbergisfélagi minn var að vestan og hann var alveg jafn áttavilltur og ég. Það var hann sem kenndi mér að skilja hvað vestfirska orðið SVARTALOGN þýðir.
En það útskýri ég vel í pistlinum: SUNNUDAGSPISTILL: HORFT YFIR FJÖRÐINN Í GALDRALOGNI

MAÐUR SÉR OFT EKKI SKÓGINN FYRIR TRJÁM…

… Segja sænskir vinir mínir í gríni þegar ég segi þeim hvað ég varð hræddur þegar ég týndist í fleiri klukkutíma í „innanbæjarskóginum“ hér í Gautaborg fyrstu vikuna eftir að ég flutti hingað haustið 1990.

Sjálfur svara ég þessum húmor með Íslenskum túristabrandara:
Veistu hvað þú átt að gera ef þú ert villtur í íslenskum skógi?

Rétt svar:
Maður stendur einfaldlega upp, kíkir í kringum sig og labbar síðan heim.

**Einar Björgvin Ómarsson** **frændi minn á hlaupum í þéttum skógi í Skógræktinni heima á Sigló**. Það er alveg hægt að tapa áttum þarna… **smá stund.** Ljósmyndari: Jón Ólafur Björgvinsson.

GAUTABORG HEFUR LÍKA BARA EINA ÁTT

Stokkhólmarar segja í sínum borgarrígsbrag að það sé fiskifýla af öllum sem búa í Gautaborg.

Já, segi ég bara og mér sem Siglfirskum Íslendingi líður mjög vel hér, finnst ég passa inn, því það er líka síldarfiskifýla af mér og mér líður í rauninni eins og ég sé heima á Sigló, sem er líka gömul fræg Síldarhafnarhöfuðborg.

Gautaborgarar hafa líka einstaklega gaman af orðaleikja bröndurum og viðurnöfnum eins og við Siglfirðingar og „Göteborgs mállýskan“ með sínum einstaka málhreim, sem hljómar eins og að fólkið sem býr hér sé alltaf glatt og í góðu skapi er alveg einstaklega skemmtilegt eigið tungumál. Dæmi: „E du go eller?“

Hér í Gautaborg er ég aldrei áttavilltur, því ég hef Götaälvs ánna stóru sem viðmið, en hún klífur borgina í tvennt og rennur út í haf beint í vesturátt og ef manni leiðist þá getur maður skroppið í dagstúr yfir hafið til Fredrikshamn í Danmörku.

**Götaälvs áinn er bæði djúp og breið**. Ljósmyndari: Jón Ólafur Björgvinsson.

FLATLENDISFÓLK OG FJALLAHRÆÐSLA

Talandi um fjallalaust flatlendi eins og t.d. Danmörku, þá verð ég að að fá að segja ykkur stutta sögu sem Siglfirðingurinn Sólveig Jónsdóttir, fósturmóðir mín sagði mér hér um daginn um einmitt hræðslu og innilokunarkennd sem fjarðarfjöllin okkar fögru geta vakið í þeim sem eru ekki fæddir og uppaldir í svona umhverfi.

Hún var í sinni æsku að vinna sem beinastúlka á Hótel Hvanneyri heima á Sigló, nokkur sumur og einu sinni kom danski forsætisráðherrann og hans fríða föruneyti í heimsókn.

**Hótel Hvanneyri 1941**. Ljósmyndari óþekktur.

Einn Daninn kynnti sig sem sálfræðing og Sólveigu fannst það merkilegt að til væru svoleiðis fræðingar… en alla veganna… þá spyr sálfræðingurinn hina ungu Sólveigu hvort henni finnist það ekki erfitt að búa í svona þröngum firði.

Verður ekki stundum hrædd, umkringd svona ógnvekjandi og háum fjöllum?

Sólveig varð auðvitað hissa á þessari einkennilegu sálfræði spurningu en svarar hiklaust.

“Nei, aldrei. Mér líður bara vel hér og mér finnst að fjöllin haldi utan um mig, verndi mig og vilji mér vel….“

Hún heyrir seinna að danski flatlendis sálfræðingurinn talar mikið um þetta svar Sólveigar við aðra virðulega ferðafélaga sína og að hann segir líka frá sin eigin vanlíðan og hræðslu við þessi fjöll, sem vissulega eru falleg en honum líður alls ekki vel hér.

Ég get alveg skilið þessa fjallaóþæginda tilfinninguna hjá Dananum. Því ef þú elst upp í fjallalausu flötu landi, þá verður það afstætt hvað er hátt og hvað er lágt. Ég hef keyrt bíl upp á „Himmelbjergs fjallið“ sem er frægur 147 metra hár hóll í Danmörku og það tók mig bara tvær mínútur.

SKÓGUR, HAF OG HÖFN Í VÄRMLANDINU GÓÐA…

Það var mér mikið happ að kynnast Siglfirsk ættuðu dætrum Sólveigar Jónsdóttur og Jósefs Sigurgeirssonar sama haust og ég flutti hingað út til Svíþjóðar.

Sólveig og Jósef sáu hvað ég var fjalla og fjarðarmunaðarlaus og áttavilltur í þessu Sænska fallega skógarlandi. Þau skildu mig svo vel sem brottfluttir Siglfirðingar og hreinlega ættleiddu mig. Ég hef alla tíð síðan, keyrt mörgum sinnum á ári, í fleiri klukkutíma til þess að heimsækja þau í Kristinehamn sem er staðsett í hinni skógarþéttu Värmlands sýslu.

**Kristinehamn.** Sindri á kajakannum mínum inní miðjum bæ. Hann er sonur Silju Jósefsdóttur og er eitt af fjórum íslenskt/norskt/sænskum barnabörnum Sólveigar og Jósefs. Ljósmyndari: Jón Ólafur Björgvinsson.

Þetta er eini staðurinn í heiminum þar sem mér líður vel, þrátt fyrir að ég nái engum áttum þarna en það er reyndar höfn þarna inn í miðju landi, því Vänern stöðuvatnið risastóra er miklu meira innhaf en stöðuvatn.

ALVÖRU FJÖLL OG ALPADALIR

Mér leið líka vel þegar ég áttavilltur fór í Alpaheimsókn til Báru dóttur Sólveigar og Jósefs. En þar eiga Solveig og Jósef tvö ítölsk/sænsk/íslensk barnabörn.
Bára og hennar fjölskylda búa í 1.300 metra hæð inní þröngum fjalladal í Sviss og þegar maður horfði á útsýnið af svölunum þá var um einn kílómetri til viðbótar eftir upp á fjallstoppana.

En djúpir Alpadalir hafa greinilega sömu róandi áhrif á mig eins og þröngir Íslenskir fjallafirðir.

**Há og falleg Ítölsk snævi þakin Alpafjöll**. Ljósmyndari: Jón Ólafur Björgvinsson.

TRÖLLASKAGAFJÖLL OG NÆSTUM HEIMA…

Mér hefur alltaf einhvern veginn fundist að ég sé alveg að koma heim þegar Tröllaskaga fjöllin birtast mér á blindhæðinni í Fljótunum, en svo er það mér ætíð stórkostlegur léttir að koma út úr Strákagöngunum og finna að nú er ég í tryggum og góðum faðmi fjalla sem ég þekki…

…. og þau þekkja mig.

**Við Miklavatn í Fljótum**. Á bak við þessi fögru Tröllaskaga fjöll er minn fagri fjörður. Ljósmyndari: Jón Ólafur Björgvinsson.

ÁTTAVILLTUR OG STUNDUM EKKI

Heima á Sigló er ég aldrei ÁTTAVILLTUR, hvorki í sál eða líkama.

En svo geta auðvitað samt allir verið allmennt áttavilltir í lífinu. Hálf týndir í sjálfum sér stundum. Í stórborgarlegu umferðaröngþveiti hversdagsleikans og sinna eigin hugsana og þá getur þessi heimþráar tilfinning gripið mann með skrítnum spurningum eins og t.d:

Hvar á ég heima og í hvaða átt er HEIM?

Ég hélt lengi vel að ég væri eini brottflutti Siglfirðingurinn í heiminum sem væri svona áttavilltur en það er ekki rétt því ég hef fengið það staðfest frá mörgum öðrum og þegar ég bað Siglfirskan vin minn, Kidda Matt ( Kristján Matthíasarson) að lesa yfir þessar áttavilltu pælingar mínar með tilheyrandi spurningu um hvort hann kannaðist við sig í þessum texta.

Ó Já, hann þekkir þessa tilfinningu vel og hann sendi mér þessa skemmtilegu vísu sem svar:

Hjartað slær!
Hugur grætur!
Í söknuði syngur
SIGLUFJARÐAR
SÁLIN:

Hvar eru fjöllin?
Faðmurinn og æskan?

Týndir á sléttlendis
stórborgarmöl
og í lífsins áttarvillukvöl
spyrjum við..

Nonni!
Hvar erum VIÐ?

Í hvaða átt er
NORÐUR?

En þrátt fyrir að
minningastraumar
lífsvilltra vina
vafri í allar
ÁTTIR

Liggur hjarta okkar ALLRA
bundið við sömu fögru
Fjalla-fjarða-bryggju

Og í Nonna ÁTT-hagaorðum
opnast okkur
Siglufjarðar minninga
himnagáttir…